Khớp lệnh là gì mà chúng ta cần tìm hiểu khi tham gia giao dịch trên các thị trường tài chính? Sàn HOSE tại Việt Nam có những phương thức khớp lệnh nào, và các thuật toán đằng sau một hệ thống khớp lệnh là gì? Tất cả về khớp lệnh sẽ được bật mí trong bài viết sau.
1. Khớp lệnh là gì?
Khớp lệnh là quá trình ghép các lệnh mua và bán trực tuyến hợp với nhau đồng thời, để khuyến khích giao dịch trong thị trường chứng khoán. Các lệnh này ưu tiên khớp theo lệnh thị trường, hầu hết các sàn giao dịch được thực hiện trên cơ sở ưu tiên giá – thời gian.
Khi một lệnh mới được đặt trên sàn giao dịch, lệnh mua tốt nhất (giá cao nhất) được khớp với lệnh bán tốt nhất (giá thấp nhất). Việc khớp mức giá sẽ được ưu tiên đầu tiên để thực hiện giao dịch. Nếu giá được báo là như nhau và cả hai lệnh đều cùng loại (mua / bán), thì ai đã đặt lệnh sớm hơn sẽ có quyền ưu tiên cao hơn. Do đó, việc khớp lệnh của hầu hết các sàn hiện nay đều dựa trên mức độ ưu tiên của giá cả – thời gian.
Còn nếu thời gian và giá cả giống nhau, một số sàn giao dịch sẽ ưu tiên thực hiện trước đơn đặt hàng lớn hơn. Và nếu như tất cả các điều kiện đều giống nhau, các lệnh chứng khoán được khớp sẽ được thực hiện dựa trên cơ sở tỷ lệ, tức là cổ phiếu được chia cho các lệnh.
Do đó, một đơn đặt hàng có thể kết thúc ở một trong ba trạng thái: Đã hoàn thành, Chưa hoàn thành và Đã hoàn thành một phần. Chúng ta sẽ tìm hiểu về thuật toán xây dựng nên cơ sở này ở phần dưới.
Nếu một lệnh đặt mất quyền ưu tiên, thì bạn có thể yêu cầu lại bằng cách thay đổi số lượng, giá cả hoặc tài khoản mà lệnh đó được đặt.
2. Phương thức khớp lệnh tại sàn HOSE
Sở Giao dịch Chứng khoán TP. Hồ Chí Minh (HOSE) đã chính thức áp dụng hai phương thức khớp sau mà bạn cần biết.
- Khớp lệnh định kỳ là gì: Đây là phương thức đối sánh các lệnh mua và lệnh bán trong một khoảng thời gian. Giá thực hiện là giá đạt tại khối lượng giao dịch lớn nhất. Nếu có nhiều mức giá thỏa mãn điều kiện trên thì giá tương tự hoặc gần nhất với giá khớp lệnh gần nhất sẽ được chọn.
- Khớp lệnh liên tục là gì: Là phương thức đối sánh ngay lập tức khi lệnh giữa bên mua và bên bán được nhập vào.
3. Hệ thống khớp lệnh
Việc khớp lệnh được xây dựng thành một hệ thống tự động gọi là hệ thống khớp lệnh. Hệ thống này là phương tiện thông qua đó các lệnh mua được khớp với lệnh bán để thực hiện giao dịch chứng khoán.
Một nhà đầu tư muốn mua một số lượng chứng khoán nhất định và một nhà đầu tư khác tìm cách bán một số lượng tương tự chứng khoán đó với mức giá tương tự, lệnh của cả hai nhà đầu tư khớp nhau và một giao dịch sẽ được xử lý.
Hệ thống này có thể được sử dụng cho việc trao đổi chứng khoán trên thị trường chứng khoán, hàng hóa trên thị trường hàng hóa và bất kỳ công cụ tài chính được giao dịch điện tử nào khác.
3.1. Quá trình phát triển
Cho đến vài thập kỷ trước, giao dịch cổ phiếu hoặc bất kỳ tài sản tài chính nào khác được thực hiện qua quầy (OTC) và có lẽ điều này không dễ dàng cho hầu hết mọi người tham gia.
Over-The-Counter (OTC) khá dễ hiểu. Hồi đó, mọi người sẽ hét giá bán (nếu bán) và giá chào mua (nếu mua) tại quầy, và nếu hai bên có thể đạt được thỏa thuận về một mức giá nhất định, giao dịch sẽ được thực hiện. Đây là nơi xuất phát cái gọi là chênh lệch giá mua – giá bán, vì người bán muốn bán với giá cao hơn, trong khi người mua muốn mua với giá thấp hơn. Cho đến khi hai bên gặp nhau ở điểm trung gian giữa chênh lệch giá mua – bán, thì giao dịch mới diễn ra.
Hệ thống khớp lệnh điện tử được giới thiệu vào những năm 1980 tại Hoa Kỳ. Năm 1982, Sở giao dịch chứng khoán Chicago (sau là Sở giao dịch chứng khoán Trung Tây) đã đưa ra hệ thống MAX để cung cấp việc thực hiện lệnh chứng khoán tự động. Đây là nơi đầu tiên trên thế giới thực hiện lệnh điện tử.
Quá trình khớp lệnh trở nên hoàn toàn tự động vào năm 2010.
3.2. Những điều bạn cần biết về hệ thống
Nói chung, các lệnh ban đầu thường được thực hiện bởi các thành viên của một sàn giao dịch nhập lệnh, sau đó được thực hiện bởi một hệ thống trung tâm của sàn giao dịch.
Bức tranh lớn hơn của giao dịch hiện đại cũng liên quan đến một hệ thống giao dịch điện tử lớn hơn bao gồm hệ thống thanh toán và lưu ký chứng khoán tập trung. Tuy nhiên còn tùy thuộc vào tổ chức cung cấp hệ thống khớp lệnh, mà các dịch vụ này có được được cung cấp hay không.
4. Thuật toán khớp lệnh
Có nhiều thuật toán khác nhau để thực hiện khớp lệnh, vì thế việc lựa chọn một thuật toán thích hợp là rất quan trọng đối với một hệ thống giao dịch. Thông thường tại Việt Nam chúng ta sẽ có các loại thuật toán sau:
4.1. First-In-First-Out (FIFO)
Thuật toán FIFO, còn được gọi là thuật toán Giá / Thời gian, ưu tiên các đơn hàng có giá tốt hơn và được thực hiện trước. Vì vậy, khi hai đơn đặt hàng được gửi ở cùng một mức giá, đơn đặt hàng được gửi trước sẽ được thực hiện trước. Nhưng nếu lệnh sau có giá tốt hơn (thu hẹp chênh lệch giá mua – bán), lệnh này sẽ được khớp trước.
Thuật toán này có vẻ rất công bằng, vì nó giải quyết hai yếu tố quan trọng nhất trong giao dịch: giá và thời gian. Bạn thử nghĩ nhé, nó tự nhiên và hợp lý đến mức nếu bạn sẵn sàng mua với giá cao hơn người kia (hoặc bán thấp hơn người kia), thì đơn đặt hàng của bạn sẽ được ưu tiên hơn đối với phía bên kia của giao dịch. Còn nếu cùng một mức giá, tất nhiên bạn nên được đáp ứng trước người kia mà phải không?
Nhưng cách này có thể gây ra một số kém hiệu quả trong hệ thống, vì sẽ khiến những người đến sau không muốn đặt lệnh. Khi có hàng triệu người dùng trong nền tảng trao đổi chứng khoán và bạn đến muộn vài phút, đơn đặt hàng của bạn sẽ được thực hiện sau tất cả hàng triệu đơn đặt hàng, trừ khi bạn đề xuất một mức giá thiệt hơn về phần mình.
Một số người nói rằng đó là cái giá phải trả vì bạn đã chậm. Tuy nhiên điều này không hẳn là đúng. Có đến HÀNG TRIỆU đơn đặt hàng trên thị trường, và nếu bạn nhìn vào sổ đặt lệnh, kiểu gì cũng có hàng nghìn lệnh đặt được đặt trước bạn với mỗi mức giá chênh lệch một xu. Trừ khi bạn đặt một lệnh có giá cao hơn tất cả các lệnh khác (sẽ là một khoản tài sản lớn), thì lệnh của bạn mới được ưu tiên thực hiện trước.
Ngoài ra, nếu người dùng quyết định đặt nhiều lệnh ở các mức giá khác nhau, điều đó có thể gây ra gánh nặng cho hệ thống vì hệ thống cần theo dõi xem ai đến trước trong khi xem lệnh đặt.
4.2. Pro-Rata
Hệ thống sử dụng thuật toán Pro-Rata cũng ưu tiên cho lệnh mua có giá cao nhất. Tuy nhiên, các lệnh mua có cùng mức giá cao nhất được khớp theo từng quy mô lệnh.
Điều này có nghĩa là nếu các đơn đặt hàng được đặt ở cùng một mức giá, cả hai đều được thực hiện trong cùng một thời gian, theo tỷ lệ.
Giả sử tôi đã đặt một lệnh mua 100 cổ phiếu A với giá 100 đô la. Bạn đã đặt một lệnh mua 300 cổ phiếu A với giá 100 đô la. Khi có một lệnh bán 200 cổ phiếu A với giá 100 đô la, tôi sẽ nhận được 100 / (100 + 300) trong số 200 lệnh bán, tức là 50. Bạn sẽ nhận được gấp rưỡi tôi là 150. Khi có nhiều lệnh bán hơn ở mức giá này, cả bạn và tôi sẽ hoàn tất lệnh.
Ưu điểm của thuật toán này là nó cho phép tất cả các nhà giao dịch đến vào các thời điểm khác nhau vẫn giao dịch tương đối nhanh hơn so với trong thuật toán FIFO. Phương pháp này tạo ra ít gánh nặng hơn cho hệ thống, vì thứ tự thời gian hoặc các đơn đặt hàng không còn cần được xem xét. Nếu khớp giá, hệ thống chỉ cần phân phối các lệnh khớp theo quy mô của từng lệnh.
Nhưng kết quả là, về mặt lý thuyết, thuật toán này không giúp thu hẹp chênh lệch giá thầu – yêu cầu và để lại rủi ro cho những người dùng ít hiểu biết hơn sẽ đặt hàng với mức giá kém ưu đãi hơn. Nếu thời điểm tôi đặt hàng không quan trọng, tại sao tôi lại bỏ thêm tiền ra chỉ vì muốn được hoàn thành trước? Tôi sẽ chỉ đặt lệnh và đợi nó được hoàn thành.
5. Kết
Chúng ta đã cùng nhau tìm hiểu khớp lệnh là gì, hệ thống, phương thức khớp lệnh định kỳ và liên tục tại sàn HOSE và các thuật toán đằng sau hệ thống khớp lệnh. Mong rằng các kiến thức trên có thể giúp bạn vững vàng hơn trên thị trường.
Tổng hợp: toptradingforex.com
